تِهْران بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران با جمعیّت ۸٬۲۴۴٬۵۳۵ نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربّع است؛ این شهر، بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت و بیست و هفتمین شهر بزرگ جهان به‌شمار می‌آید.
جمعیت تهران در روز دو میلیون نفر افزایش می‌یابد. تهران در ابتدا روستایی نسبتاً بزرگ بود که میان شهر بزرگ ری و کوهپایه‌های البرز جای گرفته بود. پس از یورش مغولان و ویرانی ری، مهاجرت مردم از شهرهای اطراف به تهران افزایش یافت. هر چند تاریخ دقیقی از آغاز شکل‌گیری تهران به‌عنوان یک شهر در دست نیست، اما ساخت تهران در سال ۹۶۱ ه.ق به‌دستور شاه طهماسب صفوی را می‌توان نقطه آغاز شکل‌گیری هسته تهران امروزی در نظر گرفت. این حصار به‌طول یک فرسخ (۶کیلومتر) با ۱۱۴ برج به تعداد سوره‌های قرآن و چهار دروازه بنا شد و به «حصار شاه طهماسبی» معروف گشت. توسعه و تغییرات تهران در دوره شاه عباس و سایر شاهان صفوی از جمله شاه سلیمان و پس از آن نادرشاه افشار و کریم‌خان زند در محدوده حصار شاه طهماسبی باقی ماند. در سال ۱۲۰۰ ه- ق و پس از به حکومت رسیدن آغا محمد خان قاجار و پایتخت قرار دادن ده کوچک تهران، رفته رفته به شهری بزرگ تبدیل شد . توسعه شهر تهران در دوره مظفرالدین‌شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار تا به‌قدرت رسیدن رضاشاه پهلوی در محدوده حصار ناصری باقی ماند. با تصویب «قانون بلدیه» اولین طرح تهران تحت عنوان «نقشه خیابان‌ها» در ۱۳۰۹ ه.ش. به اجرا درآمد ، بسیاری از ساختمانهای قدیمی و همچنین حصار تهران تخریب شد و با ساخته شدن بناهای جدید زمینه توسعه تهران فراهم شد. حالا تهران ۸ میلیون نفری، کمتر نشانی از تهران قدیم دارد، جز چند ساختمان قدیمی که در انبوه برج و ترافیک و دود، یادآور دهه های رفته اند. از تهران قدیم چنارهای بلند مانده و مردمان ساکت عکسهای قدیمی، که در تهران شلوغ امروز جا مانده اند و به غمگینی غریبی می کند. تهران هر روز بزرگ‌تر می شود و از تهران سال‌های عکسهای سیاه و سفید، دورتر و دورتر ...
:: میدان شهیاد (آزادی) سال ۱۳۴۹
میدان آزادی که پیش از انقلاب میدان شهیاد نام داشت، بزرگ‌ترین میدان شهر تهران است که در بخش غربی آن جای گرفته است. این میدان به همراه برج آزادی در سال ۱۳۴۹ خورشیدی برای یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران توسط حسین امانت طراحی و ساخته شد و پس از انقلاب درسال ۱۳۵۷ به نام «میدان آزادی» نام گرفت.
:: میدان تجریش سال ۱۳۳۵
اماکن مهم پیرامون میدان تجریش: مسجد همت عمامزاده صالح تکیه بالا (حسینیه بزرگ تجریش بازار تجریش و حسینیه آن اداره پست تجریش اداره برق تجریش بیمارستان شهدا بنیاد شهید شمیرانات سازمان تأمین اجتماعی شمیران مرکز خرید قائم مرکز خرید تندیس مرکز خرید البرز مرکز خرید میری مرکز خرید بعثت مرکز خرید ارگ تجاری
:: خیابان لاله زار ۱۳۳۵
خیابان لاله‌زار یکی از خیابان‌های قدیمی و مرکزی شهر تهران است. این خیابان از جنوب به میدان توپخانه، از شمال به خیابان انقلاب منتهی می‌شود. لاله‌زار در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی نماد نوگرایی و هنر ایران بود و «شانزه‌لیزهٔ تهران» لقب گرفته بود. بسیاری از تئاترها، رستوران‌ها، تجارتخانه‌ها، کاباره‌ها، پیاله‌فروشی‌ها، خیاط خانه‌ها، سینماها و فروشگاه‌های معروف ایران در این خیابان قرار داشتند. ناصرالدین شاه پس از بازگشت از سفر اول فرنگستان به خیال احداث خیابانی مانند «شانزه‌لیزه» در تهران به عنوان «دارالخلافه» افتاد و دستور داد که از میان باغ مصفای لاله‌زار خیابان بکشند، زمین‌های اطراف خیابان نیز میان «مقربین درگاه» تقسیم شد. بعدها در دورهٔ پهلوی خوانندگان موسیقی عامیانهٔ ایران مانند مهوش، آفت، قاسم جبلی، تاجیک، روح‌پرور، علی نظری، آغاسی، سوسن و ایرج حبیبی همگی در لاله‌زار به روی صحنه می‌رفتند.
:: بلدیه تهران سال ۱۳۱۰
عمارت بلدیه تهران یا ساختمان شهرداری تهران ساختمان باشکوهی بود که به دستور موسیو گاسپار ایپکیان، شهردار ارمنی وقت تهران، در میان سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۲ خورشیدی در ضلع شمالی میدان توپخانه (میدان سپه) تهران ساخته شد. این ساختمان در میان سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۸ ویران شد (تاریخ تخریب در برخی منابع ۱۳۴۷ آمده است) و جای آن فضای سبز ایجاد و پس از مدتی به پایانه اتوبوسرانی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه واگذار گردید. رونما و دکور این ساختمان در شهرک سینمایی غزالی برای ساختن فیلم‌های تاریخی شبیه‌سازی شده است.
:: دروازه شمیران سال ۱۳۱۲
دروازه شمیران یکی از محلات قدیمی و تاریخی تهران است که امروزه در مرکز شهر تهران و در منطقه ۱۲ شهرداری تهران قرار دارد. یکی از دروازه‌های شمالی شهر تهران قدیم در این منطقه قرار داشته و مسیر تهران به شمیرانات از میان آن عبور می‌کرده‌است. در حاصار شاه طهماسبی دروازه شمیران در انتهای خیابان پامنار قرار داشت اما در توسعه زمان ناصرالدین شاه این دروازه تخریب و دروازه شمیران جدید در اطراف خیابان فخرآباد، خیابان هدایت و انتهای جنوبی پل چوبی در خیابان بهارستان احداث شد. دروازه شمیران به علت مرکزیت و قدمت زیاد محل تمرکز ساختمان‌ها و مراکز متعددی است، که از آن میان می‌توان به مسجد فخرالدوله، کوچه پارک امین‌الدوله، دبیرستان علوی، تکنیکوم تهران (هنرستان شهید سروندی)، بیمارستان طرفه، سفارت رومانی و سفارت تایلند را نام برد. درب بزرگ چوبی و تاریخی کوچه پارک امین‌الدوله هنوز پابرجا است.
:: میدان فردوسی سال ۱۳۴۵
میدان فردوسی یکی از میدان‌های مهم شهر تهران است. در محور شرقی-غربی، خیابان انقلاب، در محور شمال، خیابان سپهبد قرنی و در محور جنوب، خیابان فردوسی این میدان را قطع می‌کنند. از اماکن مهم پیرامون این میدان می‌توان به وزارت آموزش و پرورش، دانشکده کامپیوتر، دانشکده علوم سیاسی، بوستان فردوس، اداره آموزش هنرهای دستی، بیمارستان دادگستری و اداره امور ایثارگران کمیته امداد و دانشگاه پیام نور اشاره کرد.
:: سردر باغ ملی ۱۳۰۵
از بناهای به جا مانده از دوره قاجار می‌باشد که در سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ توسط جعفرخان کاشانی نوسازی شده و اکنون یکی از نمادهای شهر تهران است. این بنا در ضلع شمالی خیابان سپه، در ضلع شرقی وزارت امور خارجه و در ضلع غربی موزه پست و تلگراف قرار دارد. پیش از بنیاد برج آزادی، این دروازه به عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌شد.
:: ساختمان تلگرافخانه ۱۳۱۵
ساختمان تلگرافخانه تهران ساختمان باشکوهی بود که در سال ۱۳۰۷ خورشیدی در میدان توپخانه تهران (میدان سپه پسین) گشایش یافت و در سال ۱۳۴۹ تخریب و ساختمان ۱۴ طبقه مخابرات کنونی جایگزین آن شد. این ساختمان در جنوب میدان توپخانه و روبروی عمارت شهرداری جای گرفته بود.
:: خیابان فردوسی سال ۱۳۲۵
خیابان فردوسی (نام پیشین: خیابان علاءالدوله، پیش از آن خیابان امین‌السلطان) یکی از خیابان‌های شمالی-جنوبی قدیمی تهران است. از دیرباز، با توجه به صرافی‌های متعدد و دلارفروشان غیر رسمی موجود در آن، این خیابان به یکی از خیابان‌های مهم شهر تهران از منظر اقتصادی تبدیل شده است. این خیابان به افتخار شاعر بلند آوازه ایرانی ابوالقاسم فردوسی نام گذاری شده است.
:: میدان تجریش سال ۱۳۱۰
هزار سال پیش تجریش، طجرشت خوانده می شد. تجریش مرکز شهرستان شمیرانات استان تهران است و در منطقهٔ ۱ شهر تهران واقع شده‌است. میدان تجریش که نقطه پایانی خیابان ولیعصر تهران است یکی از مکان‌های تجاری و شلوغ تهران به شمار می‌رود. بازار قدیمی، تکیه بزرگ تجریش و عمامزاده صالح از نقاط دیدنی محله تجریش‌اند. در گذشته‌ای نه چندان دور مردم منطقه تجریش به زبان تاتی سخن می‌گفتند که هنوز برخی از بومیان با آن آشنایی دارند.
:: خیابان ولی عصر سال ۱۳۱۰
خیابان ولیعصر، بلندترین خیابانِ درختی (مُشجر) تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه با درازای ۱۷٫۹ کیلومتر است که از میدان راه‌آهن در میانهٔ جنوبی تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقهٔ شمیرانات در شمال تهران می‌رسد. این خیابان به دستور رضاشاه ساخته شد. نام اولیه آن «جاده مخصوص پهلوی» و تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، «خیابان پهلوی» نامیده می‌شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در آغاز و به مدت دو سال و نیم به نام «خیابان مصدق» نام‌گذاری شد و سپس به نام کنونی آن، ولیعصر، تغییر نام یافت. در سال ۱۳۱۸ سرتاسر خیابان از دو سوی آن با ۶۰هزار درخت چنار پوشیده شده‌بود، اما اکنون تنها بیش از ۸هزار چنار در سرتاسر خیابان باقی‌مانده است.
:: دروازه دولت ۱۳۱۲
دروازه دولت یا محلهٔ دولت یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است. خیابان‌های اصلی آن عبارت بودند از: دروازه دولت، دروازه دوشان‌تپه، یوسف‌آباد، لاله‌زار، ایلخانی، امیریه، خیابان جدید جناب وزیر، امین‌السلطان، خیابان جدید حسن‌آباد.
:: چهارراه ولیعصر
چهار راه ولیعصر که در قبل از انقلاب ۱۳۵۷ «چهارراه پهلوی» و بعد از آن مدت کوتاهی «چهارراه مصدق» نام‌گذاری شد در تقاطع خیابان انقلاب و خیابان ولیعصر واقع شده است و از ابعاد مختلفی در ایران دارای شهرت است. واقع شدن در مرکز شهر، وجود مجموعه تئاتر شهر، وجود پارک دانشجو، ظهور اولین بازار کامپیوتر ایران در این چهار راه به نام بازار رضا،نزدیکی به دانشگاه صنعتی امیرکبیر و تجمع‌های گاه و بیگاهی که در این چهار راه اتفاق می افتد آن را به شهرت رسانیده است.
منابع: vidoal و fardanews و ویکی پدیا و ایسنا